نویسنده: زهیر دهقانی آرانی 
جهان غرب با استفاده از رسانه های فراگیر سعی می کند که مفاهیم مورد نظر خویش را در جهت بهره برداری خاص خود به مخاطبانش القا کند. مفاهیم دینی نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ چنان که امروزه در رسانه های نوشتاری و دیداری غرب، شاهد القائات نادرست و سیاه نمایی های بسیاری علیه اسلام و مفاهیم دینی - اخلاقی هستیم. این نوشتار سعی دارد با مراجعه به برخی منابع مادر در غرب، شیوه معرفی مفاهیم مهدوی در رسانه های غربی را بررسی نماید.
برای شناختن و معرفی یک واژه می توان مسیرهای مختلفی را طی کرد. از رجوع به دایره المعارف ها گرفته تا سایت های اطلاعاتی - خبری و یا مقالات علمی. میزان اعتبار و دقت این مراجع با یکدیگر یکسان نیست و هر یک متناسب با مخاطبانی خاص، مطالب خود را عرضه می کنند. ولی نقطه شروع بررسی علمی یک موضوع، رجوع به لغتنامه ها و دایره المعارف هاست. دایره المعارف ها و لغتنامه های تخصصی که سطوح علمی متفاوتی هم دارند، معمولاً با استفاده از متخصصان هر موضوع، مقالاتی را ذیل مفهومی که قصد معرفی آن را دارند، ارائه می نمایند و سعی می کنند جهت حفظ مرجعیت خود، هم از ارجاعات گوناگون برخوردار باشند و هم بی طرفی را حفظ کنند.
برای اینکه ببینیم غرب درباره مفاهیم مهدوی چه دیدگاهی را تبلیغ می کند، سری به چند لغتنامه و دایره المعارف معروف غربی می زنیم. البته از آنجا که برخی از این منابع در زبان های مختلف، ارائه اطلاعات می کنند و در بسیاری موارد، اطلاعات ارائه شده در یک زبان با زبان دیگر همخوانی ندارد، سراغ زبان اصلی آن لغتنامه و دایره المعارف می رویم.
خواننده محترم توجه داشته باشد که مخاطب این لغتنامه ها و دایره المعارف ها قشر عظیمی از مردم جهان با ملیت ها و مذاهب مختلف هستند و بیان نادرست یا ناقص یک مفهوم می تواند دید مخاطبان را به سمت و سویی که مورد نظر تهیه کنندگان این منابع است، رهنمون شود. علاوه بر این، غالب نویسندگان و تهیه کنندگان مطالب این منابع، نه نویسندگان و پژوهشگران مهم دین اسلام و مذهب تشیع، بلکه دارندگان کرسی های اسلام شناسی و شیعه شناسی در دانشگاه های بزرگ غرب هستند و بسیاری از آنها غیر مسلمان یا غیر معتقد و یا حتی دارای عقاید انحرافی و دشمنی با اسلام و تشیع هستند که در بخش هایی از مقاله به این مطلب بیشتر خواهیم پرداخت.
سری به لغتنامه های عمومی و تخصصی مکاتب معروف که به انگلیسی هستند، می زنیم تا ببینیم این لغتنامه ها در این مورد چه نوشته اند. نگاه لغتنامه ها در این مورد چه نوشته اند. نگاه لغتنامه های عمومی به این واژه، معمولاً سطحی و گذراست؛ ولی جالب آن است که این واژه را - علی رغم عربی بودن - در لغتنامه های معروف می یابیم. به عنوان مثال «فرهنگ لغات اکسفورد» (1) ذیل واژه "Mahdi"(2) در دیکشنری آنلاین خود در اینترنت، ریشه این واژه را از «هدی» ( به معنای راهنمایی کردن ) و معنای لفظی آن را «کسی که به راه صحیح هدایت شده» بیان می کند و این واژه را به سه صورت معنا می نماید:
1. (در اعتقادات عامه مسلمانان ) یک رهبر روحانی و دنیوی است که یپش از اتمام جهان بر آن حکومت می کند و دین و عدالت را اعاده می نماید.
2. شخصی است که ادعای مهدی بودن می کند؛ به ویژه محمد احمد دونگولا (1843 - 85 ) در سودان که علیه رژیم مصر قیام کرد.
3. (در اعتقادات شیعه ) امام دوازدهم است که انتظار آمدنش کشیده می شود تا بر بی عدالتی پیروز شود.
فرهنگ لغات «لانگمن » (3) نیز ذیل واژه "Mahdi"(4) این واژه را لغتی اسلامی می داند و به رهبری مقدس اشاره می کند که توسط خداوند فرستاده می شود و همه مردم را پیرو اسلام می کند. همچنین در ادامه، ادعای بسیاری از رهبران اسلامی مبنی بر اینکه مهدی هستند، ذکر می شود.
نسخه اینترنتی لغتنامه فرهنگ لغات «مریام وبستر » ( 5) هم واژه " Mahdi"(6) را «مسیحای مورد انتظار در عقیده رایج مسلمانان» و یا «رهبری اسلامی که وانمود می کند نقشی مسیحایی دارد»، معرفی می کند. نکته جالب در این لغتنامه آن است که اولین استعمال این لغت را در سال 1626 میلادی بیان می کند.
توجه به شیوه معرفی این واژه در لغتنامه های عمومی غربی ما را به چند نکته رهنمون می سازد.
2. اعاده دین و عدالت توسط مهدی (عج) را می توان جزو نقاط مشترک تلقی نویسندگان فرهنگ ها دانست، اگر چه شیطنت هایی همچون «پیرو اسلام کردن تمام مردان » را می توان در میان کلمات ایشان دید.
حال به سراغ برخی لغتنامه های ویژه ادیان و مکاتب می رویم و ابتدا فرهنگ لغات فشرده «مکاتب جهان» آکسفورد (7) را ورقی می زنیم. این فرهنگ لغات که مختص مکاتب و مذاهب جهان و اصطلاحات و اماکن و افراد مؤثر در آنهاست، ذیل واژه" al- Mahdi"
(8) مطالب زیر را نگاشته است:
در اسلام اهل سنت، کسی است که از طرف خداوند هدایت شده است، این لغت ممکن است در مورد گذشته ( به ویژه خلفای راشدین) و یا خلفایی که باعث احیای اسلام شدند، به کار برده شود؛ ولی در اغلب موارد، این لغت، ارجاع به آینده دارد و به شخصی اشاره می کند که می آید تا در انتهای همه اشیاء (امور) پیشرو جلودار باشد.
در اسلام شیعی، اعتقاد غالب مهدی را همان امام غایب می داند که در آخر الزمان می آید. امام دوازدهم علی بن محمد سیمری (9) (؟) در سال 869 میلادی ( 255 هجری ) در سامرا متولد شده است. در سال وفات پدر خود، یعنی 260 هجری، او به جای پدرش امام شد، ولی جدا ازمردم و در انزوا بوده که از آن به غیبت صغری تعبیر می شود. در این مدت تنها به صورت بسیار نادر توسط اشخاص خاص و والا رتبه دیده می شده است. وی توسط وکیلانی که پیاپی بوده اند، به سؤالات [مردم ] پاسخ می داده است. در فاصله کوتاهی پیش از مرگ وکیل چهارم، در سال 939 میلادی ( 329 هجری ) او اعلام می کند که امام دیگری در آینده نخواهد بود و غیبت کبری رخ می دهد و امام تا زمانی که خداوند اجازه ظهور وی را بدهد، مخفی شده است. در همین زمان (غیبت کبری) اما غایب، راهنمایی هایی را (به پیروانش) می دهد، صدای دعا کنندگان را می شنود و شفاعت هم می کند. «المهدی» همچنین «امام عصر»، « المنتظر» و «صاحب الزمان» نیز خوانده می شود در انتها هم اشاره ای به «محمد سودانی» به عنوان مهدی می شود. این لغتنامه، در ذیل واژه "Ghaiba" (10) نیز، ضمن معنا کردن آن به «مخفی شدن فرد توسط خدا و ناپیدایی در عین زنده بودن در زمین»، شاخص ترین نمونه آن را «المهدی» معرفی می کند.
توجه به چند نکته در این لغتنامه حائز اهمیت است:
1. نگاهی به لیست نویسندگان بخش اسلام در این لغتنامه قابل توجه است. به عنوان مثال، یکی از مهم ترین نویسندگان این بخش، دکتر کنس کرگ ( Dr Kenneth Cragg) اسقف سابق اورشلیم است که انتخاب چنین شخصی می تواند گویای مطالب بسیاری باشد!
2. عدم اشاره کامل به دیدگاه اهل سنت در مورد مهدی (عج) نشان از عدم توجه آنان به این موضوع، تعدد دیدگاه و یا فقدان جایگاه این اعتقاد نزد اهل سنت دارد.
3. عدم ذکر صحیح نام حضرت حجت (عج) و ذکر نام نائب آخر ایشان به جای نام حضرت اگر چه ممکن است سهوی باشد، ولی در لغتنامه ای با این معروفیت امری ناپسند است.
4. ذکر جزئیات نسبتاً دقیقی در مورد ولایت، غیبت صغری و کبری و نگاه شیعه به نقش امام در دوران غیبت، نشان از توجه غرب به این نظریه دارد.
دانشگاه آکسفورد فرهنگ لغات ویژه ای در مورد اسلام (11) نیز دارد. دراین لغتنامه، ذیل واژه "Mahdi"(12) ابتدای آن را «فردی که توسط خداوند هدایت شده» معنا می کند و ادامه می نویسد:
آن، تصویری آخرت شناختی در اسلام است. مسلمانان اعتقاد دارند که او دوران عدالت و عقاید صحیح را در پایان تاریخ رهبری می کند و نیز عنوانی تجلیلی است که برای پیامبر و خلفای چهارگانه توسط مسلمانان اولیه به کار رفته است. در قرآن از آن ذکری به میان نیامده است. این مفهوم توسط شیعیان و برخی اهل سنت به مفهوم «منجی مسیحاگونه» توسعه یافته که برای پشتیبانی و دفاع از هدف و آیین آنها باز می گردد. برخی اعتقادات رایج در مورد او عبارتند از اینکه او از خانواده محمد (ص) است، وقتی ظاهر می شود که جهان به طور جبران ناپذیری فاسد شده باشد؛ حکومت او زمان فراوانی نعمت های طبیعی است، او عدالت را می گسترد، دین و ایمان را تصحیح و اعاده می کند و دشمنان اسلام را شکست می دهد.(13)
مطابق مطالب عنوان شده در این لغتنامه:
1. «مهدی» عنوانی بوده که برای تجلیل از خلفای چهارگانه توسط مسلمانان اولیه به کار می رفته است.
2. این واژه در قرآن به طور مستقیم ذکر نشده است (در عین حالی که شیعه معتقد است آیاتی به صورت ضمنی به دوران حکومت حضرت اشاره دارند ).
3. در این لغتنامه به ویژگی های دوران پس از ظهور از نظر شیعه توجه شده است.
پی‌نوشت‌ها:
* دانش پژوه مرکز تخصصی مهدویت.
1- Oxford Dictionary
2- http://oxforddictionaries.com/definition/ Mahdi?p=mahdi.
3- Longman Dictionary.
4- http://www.ldoceonline.com/dictionary/Mahdi-the.
5- Marriam-Webster Dictionary.
6- http://www.merriam-webster.com/dictionary/mahdi.
7- The Concise Oxford Dictionary of World Religions ,OXFORD UNIVERSITY PRESS,2002-2000,ISBN,1986,601x
مطابق توضیحات مقدمه این لغتنامه (ص10553-10567)، بخش اسلام را در این لغتنامه چند استناد برجسته از جمله " Dr Kenneth Cragg" ( اسقف سابق اورشلیم و سرپرست کالج مرکزی). " Zahid Hussein "(محقق و پژوهشگر پیشین)، "Dr Y.Raef" (استاد مطالعات اسلامی و عربی)، " Dr Penelope Johnstone " ( ناظر زیان عربی آکسفورد ) و "Mr P.J. Stewart" ( مدرس بوم شناسی ) نگاشته اند.
لازم به ذکر است به دلیل عدم دسترسی به لغتنامه چاپی، آدرس ها از لغتنامه الکترونیکی ( E-Book) داده شده است
8- ص 481.
9- Ali ibn Muammad Simmari- در متن لغتنامه چنین لغتی به عنوان نام امام دوازدهم نوشته شده است. ظاهراً نام وکیل چهارم امام عصر (عج) به صورت اشتباهی به عنوان نام ایشان درج شده است! البته این کتاب ذیل واژه "Ithna Ashary(y)a" (ص 2653) ضمن شمردن امامان شیعه، امام دوازدهم ایشان را "محمد المهدی" معرفی می کند.
10- ص 2015.
11- The Oxford dictionary of lslam
12- ص185.
13- «Esposite John L. The Oxford dictionary of lslam», Oxford University Press , October 2004.
منبع: نشریه امان، شماره 36.
